چک‌های معمولی (غیرصیادی)
این دسته شامل چک‌هایی است که قبلاً به صورت صیادی ثبت نشده‌اند. به عبارت دیگر، این چک‌ها از ویژگی‌های صیادی برخوردار نبوده و بنابراین امکان ثبت آنها در سامانه صیاد وجود ندارد. همچنین، امکان دریافت کد رهگیری برای این چک‌ها از طریق بانک وجود ندارد و همچنین، مزایایی مانند امکان دریافت اجرائیه علیه فرد صادرکننده بدون نیاز به رسیدگی قضایی نیز وجود ندارد. به همین دلیل، تعداد چک‌های این دسته به حداقل خود رسیده است، زیرا چک‌های صیادی جدید وارد شده‌اند. در صورت صدور گواهی عدم پرداخت برای این چک‌ها، برای مطالبه وجه آنها، لازم است حتماً دادخواست حقوقی تقدیم شود و هزینه رسیدگی به آن باید با توجه به مبلغ درخواستی پرداخت شود.
چک‌های صیادی غیرقابل ثبت در سامانه
دسته‌ای از چک‌های صیادی وجود دارند که امکان ثبت آنها در سامانه وجود ندارد. با این حال، در هنگام صدور گواهی عدم پرداخت، فرد دارنده چک می‌تواند با دریافت کد رهگیری، بدون پرداخت هزینه دادرسی مرتبط با دعاوی مالی، درخواست صدور اجراییه را به‌طور مستقیم از دادگاه مربوطه درخواست کند. در این صورت، فقط هزینه دادرسی یک دعوای غیرمالی باید پرداخت شود و مراحل دادرسی از جمله بدوی و تجدیدنظر که ممکن است زمان‌بر باشند، لازم نیست طی شوند. با ارجاع پرونده به واحد اجرای احکام، طبق ماده ۲ قانون اجرای محکومیت‌های مالی، پس از دریافت اطلاعات سه‌گانه (راهور، ثبت اسناد، بانک مرکزی)، در صورتی که مبلغ مورد نظر از محکوم‌علیه تأمین شود، از همان منابع مبلغ چک تأمین خواهد شد. در غیر این صورت، واحد اجراء احکام، بر اساس درخواست محکوم له، برگ جلب محکوم‌علیه را صادر می‌کند.
چک‌های صیادی قابل ثبت در سامانه
دسته‌ای از چک‌های صیادی وجود دارند که قابلیت ثبت در سامانه را دارند. برخلاف چک‌های صیادی نوع اول، این چک‌ها باید حتماً با تمام جزئیات چک شامل اطلاعات صادرکننده و دارنده در سامانه ثبت چک‌های صیادی ثبت شوند. همچنین، دارنده چک باید حتماً پس از دریافت چک، در همین سامانه برای ثبت فرایند دریافت اقدام کند. در صورت وقوع هر یک از این موارد با نقصی، عملاً بانک قادر به پرداخت مبلغ چک به نفع کارسازی نخواهد بود. بنابراین، درباره این نوع چک‌های صیادی نوع دو، اشخاص باید در مورد تمام مراحل ثبت چک در سامانه و نکات مربوطه دقت لازم را به خرج دهند. تمامی این موارد به طور مختصر در زیر توضیح داده خواهند شد.
تفاوت چک‌های صیادی با چک‌های قدیمی و مزایا و معایب آنها
نکته اول: اگر چکی قبل از ثبت در سامانه تاریخی مقدم برای وصول مبلغ داشته باشد و تاریخی که در چک ذکر شده برای پرداخت مبلغ، تاریخی بعدی باشد، در واقع چک به دلیل وعده‌دار بودن (مدت‌دار بودن)، خصوصیت کیفری را از دست خواهد داد و تنها قابل وصول و پیگیری از طریق راه حقوقی خواهد بود. بنابراین، چک‌هایی قابلیت پیگیری کیفری را دارند که تاریخ ثبت چک با تاریخ صادر شده در چک (تاریخ صدور) یکسان باشد.
نکته دوم: در چک‌های صیادی نوع ۲، در قسمت بابت حتماً باید یک عنوان مشخص درج شود. بنابراین، باید دقت کرد که آنچه توسط صادرکننده در این بخش ذکر و ثبت می‌شود، به طور دقیق با خواسته و اراده طرفین هماهنگ باشد. به عنوان مثال، اگر در بخش بابت قرض‌الحسنه ذکر شود و دارنده نیز در سامانه این چک را با همین مضمون تأیید کند، در آینده ممکن است صادرکننده از دارنده مبلغ چک را مطالبه کند با این توضیح که مبلغ چک بابت قرض بوده است. همچنین، اگر در بخش بابت ضمانت قید شود، نمی‌توان از طریق اجراییه وصول مبلغ را پیگیری کرد. بنابراین، دارنده چک باید در این مورد نیز دقت کند که هر آنچه در این بخش ذکر می‌شود، همه‌گیری همان عنوان را خواهد داشت.
نکته سوم: دارنده چک باید تمام جزئیات در چک فیزیکی را با تمام جزئیات چک در سامانه ثبت چک هماهنگ کند، از جمله تاریخ صدور چک، مبلغ چک، عنوان در وجه، شماره سریال چک و عنوان بابت. زیرا صادرکننده می‌تواند برخی از این موارد را در سامانه مغایر با جزئیات چک فیزیکی ثبت کند که در صورت وجود هرگونه عدم همخوانی، امکان وصول مبلغ یا استفاده از مزایای چک صیادی امکان‌پذیر نخواهد بود.
نکته چهارم: این نوع چک‌ها نباید هرگز در وجه حامل نوشته شوند، زیرا با این توصیف، چک ارزش اسناد تجاری را از دست می‌دهد.
نکته پنجم: پس از تطبیق تمامی موارد و تحویل چک، دارنده چک باید در همان لحظه فرآیند تحویل چک را از طریق سامانه خود ثبت کند. همچنین، دارنده چک باید قبل از هرگونه اقدام، استعلام وضعیت صادرکننده را درباره سابقه چک‌های صادر شده توسط ایشان بگیرد. اگر وضعیت صادرکننده سفید باشد، می‌توان اقدامات بعدی را انجام داد.
نتایج متمایز کننده چک‌های صیادی در مقایسه با چک‌های غیر صیادی، علاوه بر رعایت نکات مربوط به صدور و تحویل چک، شامل مزایای قانونی می‌شود که توسط قانونگذار به این نوع چک‌ها اختصاص داده شده است. این مزایا شامل موارد زیر می باشد:
- مسدود شدن حساب صادرکننده به میزان مبلغ چک در صورت صدور گواهی عدم پرداخت
- مسدود کردن تمامی عملیات بانکی صادرکننده
- امکان درخواست وجه چک از طریق صدور اجراییه در زمان کوتاه و با هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی
لازم به ذکر است که با درخواست صدور اجراییه، تنها می‌توان مبلغ اصلی چک را مطالبه کرد و خسارات تاخیر تادیه، هزینه دادرسی و حق‌الوکاله وکیل در این روش قابل استرداد نمی‌باشد.
